Mô hình triển khai y tế từ xa (Phần 2)
Y TẾ TỪ XA VÀ MÔ HÌNH CHĂM SÓC SỨC KHỎE BAN ĐẦU
(PRIMARY HEALTH CARE)
GIỚI THIỆU
Các mô hình chăm sóc sức khỏe thường được chia làm ba nhóm:
- Chăm sóc ban đầu (primary): dịch vụ y tế được cung cấp bởi các nhân viên y tế cơ sở (primary care physicians), đó có thể là bác sĩ tổng quát/ bác sĩ gia đình hoặc các trạm/ trung tâm y tế cộng đồng.
- Chăm sóc thứ cấp (secondary): được thực hiện tại một trung tâm có các trang thiết bị chẩn đoán và điều trị cơ bản.
- Điều trị chuyên sâu (tertiary): điều trị tại các trung tâm có các bác sĩ chuyên khoa và hệ thống trang thiết bị đầy đủ như ICU, các thiết bị chẩn đoán và điều trị chuyên khoa.
Hầu hết các bệnh nhân đều được khuyến cáo khi gặp vấn đề sức khỏe thì nên đến khám với nhân viên y tế cơ sở trước, ngoại trừ các tình huống cấp cứu. Nếu nhân viên y tế chăm sóc bước đầu không xử lý được, bệnh nhân có thể được chuyển lên một trung tâm điều trị thứ cấp và sau đó đến các trung tâm chuyên khoa. Đối với các bệnh mãn tính, bệnh nhân cần khám bệnh thường xuyên và đây cũng là trường hợp mô hình chăm sóc sức khỏe ban đầu phát huy hiệu quả.
Vấn đề cốt lõi đối với chăm sóc sức khỏe ban đầu là giúp bệnh nhân nhanh chóng tiếp cận với dịch vụ y tế một cách liên tục và đầy đủ, cũng như khả năng phối hợp với các tuyến điều trị chuyên khoa. Nếu không kết nối được với dịch vụ chăm sóc y tế bước đầu, toàn bộ hệ thống y tế sẽ bị tắc nghẽn và gặp phải tình trạng thiếu hụt. Mô hình Oregon đã chỉ ra rằng hệ thống y tế bao gồm 3 thành tố cân bằng với nhau là mức độ tiếp cận, chất lượng và chi phí, nếu ưu tiên cho 2 thành tố sẽ dẫn đến việc loại trừ thành tố còn lại. Tuy nhiên, y tế từ xa có lẽ là một trường hợp ngoại lệ khi vừa có thể giúp tăng khả năng tiếp cận, cải thiện chất lượng nhưng lại giảm chi phí. Những nghiên cứu gần đây cho thấy nhận định trên là hoàn toàn có cơ sở cả trong việc chăm sóc y tế ban đầu và điều trị các bệnh mãn tính. Y tế từ xa cũng giúp cải thiện khả năng kết nối giữa nhân viên y tế cơ sở với các tuyến điều trị chuyên khoa.
HIỆU QUẢ KHI ỨNG DỤNG Y TẾ TỪ XA TRONG CHĂM SÓC SỨC KHỎE BAN ĐẦU
Ngay cả đối với các quốc gia như Hoa Kỳ nơi hệ thống y tế chủ yếu tập trung vào các tuyến điều trị chuyên khoa cũng có tới 55% các cuộc khám bệnh diễn ra ở các cơ sở điều trị ban đầu. Tuy nhiên, chỉ có 15% nhân viên y tế cơ sở đang sử dụng y tế từ xa, so với tỷ lệ 40% - 60% đối với bác sĩ chuyên khoa.
Trong một ngày làm việc thông thường, một nhân viên y tế cơ sở có thể gặp phải 15 – 20 vấn đề chuyên môn cần tham khảo sách vở, internet hoặc từ các đồng nghiệp chuyên môn cao. Tuy nhiên, các công cụ y tế từ xa vẫn chưa được sử dụng đúng mức. Mặc dù đã được ứng dụng thành công trong nhiều chuyên khoa lâm sàng, y tế từ xa vẫn được xem là một hình thức mới với nhiều rào cản và thách thức so với các hình thức y tế truyền thống. Việc áp dụng những mô hình lai (hybrid) kết hợp các hình thức cũ và mới có thể giúp vượt qua những rào cản này. Một vấn đề khác cần xem xét đó là không như ở hầu hết các nước phát triển, tương tác từ xa giữa bác sĩ – bệnh nhân có thể được xem là bất hợp pháp ở nhiều nước đang phát triển, đặc biệt là ở Ấn Độ và Mỹ Latinh. Hiệp hội y tế Ấn Độ đã yêu cầu các bác sĩ nói không với việc chữa bệnh qua điện thoại sau cái chết của một bệnh nhân.
Hiện nay, mức độ đồng thuận của bệnh nhân đối với y tế từ xa thường cao hơn so với các nhà cung cấp dịch vụ y tế. Bệnh nhân thường là những người tiêu dùng thích sử dụng các sản phẩm công nghệ như tin nhắn, điện thoại, email, bệnh án điện tử, IOT, ứng dụng di động, các thiết bị khám bệnh và theo dõi sức khỏe trực tuyến. Tuy nhiên, có một nghịch lý là bệnh nhân sức khỏe càng kém thì càng ít sử dụng công nghệ hơn. Những nghiên cứu đã chỉ ra rằng mặc dù các chương trình giáo dục sức khỏe trên Internet về cách sử dụng thuốc, thay đổi lối sống, hoạt động thể chất đã được xã hội chấp nhận khá phổ biến nhưng vẫn không thể làm giảm tần suất khám bệnh với các nhân viên y tế cơ sở.
Trên thực tế, khám bệnh từ xa có thể giúp cải thiện chất lượng chăm sóc sức khỏe và làm giảm tới 40% lượt chuyển tuyến đối với các bệnh mãn tính, cũng như giảm tỉ lệ vắng mặt cho những lần hẹn khám. Tại Brazil, từ năm 2015, một đường dây nóng miễn phí toàn quốc cung cấp dịch vụ y tế cơ sở đã làm giảm 68% lượt chuyển tuyến từ chăm sóc y tế ban đầu tới điều trị chuyên khoa. Tại Belize, việc sử dụng tin nhắn SMS dành cho những phụ nữ có thai làm giảm tỷ lệ tử vong do sinh đẻ đến 50%. Ứng dụng y tế từ xa trong điều trị sức khỏe hành vi làm tăng khả năng giảm cân thành công ở những người béo phì có một hoặc nhiều yếu tố nguy cơ tim mạch, đặc biệt là khi kết hợp với khám bệnh trực tiếp với bác sĩ đa khoa. Khám bệnh lâm sàng qua điện thoại có thể tối ưu việc sử dụng thuốc giảm đau, đặc biệt là trên những đối tượng có nguy cơ lệ thuộc thuốc. Bên cạnh việc làm tăng khả năng tiếp cận và chất lượng chăm sóc y tế, y tế từ xa còn giúp làm giảm chi phí bằng cách cải thiện thời gian khám bệnh, ngăn chặn lãng phí, cải thiện việc quản lý bệnh nhân có nhiều bệnh kèm và làm giảm chi phí hàng năm trên mỗi bệnh nhân theo nhiều nghiên cứu gần đây.
Nhìn chung, hầu hết các chuyên gia đều cho rằng với hệ thống y tế hiện nay, y tế từ xa có tiềm năng to lớn để giải quyết những thách thức trong chăm sóc sức khỏe ban đầu. Cả bác sĩ và bệnh nhân đều có nhiều hình thức y tế từ xa để lựa chọn như tin nhắn, điện thoại, email, video call và các thiết bị theo dõi sức khỏe chuyên dụng. Sự đồng thuận ngày càng tăng ở cả bác sĩ và bệnh nhân khiến cho y tế từ xa trở thành mô hình thiết yếu đối với chăm sóc sức khỏe ban đầu tại nhiều quốc gia trên thế giới.
