Case study 1: Dự án y tế từ xa Teleoftalmo (Brazil) nhằm khám và điều trị các bệnh lý về mắt tại các cơ sở khám chữa bệnh ban đầu

Nguồn tham khảo: Lutz de Araujo A, Moreira TdC, Varvaki Rados DR, Gross PB, Molina-Bastos CG, Katz N, et al. (2020) The use of telemedicine to support Brazilian primary care physicians in managing eye conditions: The TeleOftalmo Project. PLoS ONE 15 (4): e0231034.

GIỚI THIỆU

Trên toàn thế giới có khoảng 285 triệu người có vấn đề về thị lực do bệnh lý về mắt hoặc tật khúc xạ. Trong đó các vấn đề về tật khúc xạ (có thể điều chỉnh bằng kính) đã ảnh hưởng đến 122 triệu người, 90% bệnh nhân trong số này có thu nhập thấp và trung bình. WHO đã đưa ra cảnh báo rằng những bệnh nhân và gia đình thường bị cuốn vào vòng xoáy đói nghèo khi các vấn đề về thị lực không được giải quyết.

Tại Brazil, tật khúc xạ không được điều chỉnh và đục thủy tinh thể là hai vấn đề về mắt thường gặp nhất, sau đó là bệnh võng mạc do đái tháo đường và glaucoma. Những tình trạng này có thể được cải thiện nếu bệnh nhân được điều trị hiệu quả và kịp thời. Ngoài ra, phát hiện sớm có thể làm giảm gánh nặng bệnh tật và cải thiện kết cục lâm sàng cho bệnh nhân. Tuy nhiên, việc tiếp cận với điều trị chuyên khoa mắt đối với hệ thống y tế cộng đồng ở Brazil (Unified Health System) còn gặp nhiều thách thức. Bệnh nhân muốn được khám chuyên khoa thường phải chờ đợi rất lâu, khiến tình trạng bệnh được chẩn đoán chậm trễ và việc điều trị bị trì hoãn.

TeleOftalmo là sáng kiến y tế từ xa của Unified Health System nhằm cung cấp giải pháp khám chữa bệnh ban đầu tại các tuyến y tế cơ sở với phương tiện chẩn đoán mắt từ xa. Nhân viên y tế cơ sở (Primary care physicians – PCP) có thể gửi yêu cầu khám mắt từ xa cho bệnh nhân của họ. Bác sĩ nhãn khoa sau đó sẽ khám và chẩn đoán từ xa trực tuyến (synchronous) rồi gửi báo cáo (tele-eye report) đến người PCP đã yêu cầu. PCP sẽ là người chịu trách nhiệm với tình trạng lâm sàng của bệnh nhân và toa điều trị. Do luật pháp Brazil chưa cho phép bác sĩ kê toa từ xa nên PCP sẽ đóng vai trò trung tâm trong việc cung cấp giải pháp y tế đến bệnh nhân với sự trợ giúp của y tế từ xa.
 

NHỮNG ĐẶC ĐIỂM CHÍNH CỦA DỰ ÁN TELEOFTALMO

- Được triển khai bởi TelessaudeRS-UFRGS, một trung tâm nghiên cứu y tế từ xa thuộc trường đại học, có chức năng nghiên cứu những ứng dụng của y tế từ xa nhằm giải quyết các vấn đề của hệ thống y tế cộng đồng.

- Trạm y tế từ xa trung tâm được đặt tại Porto Alegre - thủ phủ của bang Rio Grande do Sul, bao gồm 4 trạm cho bác sĩ nhãn khoa.

- 8 đơn vị y tế từ xa ngoại vi được đặt tại các trung tâm y tế cơ sở tại nhiều khu vực trên khắp bang.

- Những y tá và kỹ thuật viên được đào tạo sẽ vận hành các trạm y tế từ xa ngoại vi dưới sự giám sát của bác sĩ đa khoa địa phương.

- Các đơn vị y tế từ xa ngoại vi và trung tâm được kết nối với nhau bởi đường truyền chuyên biệt tốc độ cao.

- Năng lực khám bệnh hiện nay là 1500-1700 lượt khám/tháng

- Mỗi lượt khám sẽ bao gồm đo thị lực, kiểm tra khúc xạ, chụp ảnh tiền phòng, chụp ảnh đáy mắt không dùng thuốc giãn đồng tử và đo nhãn áp.

- Báo cáo của bác sĩ nhãn khoa được gửi về PCP thông qua một nền tảng trực tuyến và được bảo mật.

- Ngân sách của chương trình do Bộ Y Tế Brazil cấp thông qua chương trình PROADI-SUS

Chương trình y tế từ xa giúp sàng lọc các vấn đề về mắt ngay tại tuyến y tế cơ sở với mục tiêu:

- Điều trị tối ưu các vấn đề về mắt có thể thực hiện được ngay tại tuyến cơ sở

- Tận dụng hết công suất và năng lực của các trung tâm khám bệnh chuyên khoa

- Giảm nhu cầu đến trực tiếp các trung tâm điều trị chuyên khoa và giảm thời gian chờ đợi để được điều trị.

CÁC GIẢI PHÁP CÔNG NGHỆ

1. Nền tảng y tế từ xa: nền tảng trực tuyến bảo mật có khả năng kết nối trạm y tế từ xa ngoại vi với trạm trung tâm. Giải pháp phần mềm bao gồm các chức năng: gửi yêu cầu khám bệnh từ xa, đặt lịch hẹn khám, quản lý thông tin bệnh nhân, ghi nhận dữ liệu lâm sàng, lưu trữ, đọc và phân tích dữ liệu bởi bác sĩ nhãn khoa, tạo báo cáo sau khám bệnh và các tính năng kiểm soát (audit) hệ thống. Phần mềm được thiết kế chuyên biệt để đáp ứng các nhu cầu khám mắt.

2. Hệ thống hội nghị truyền hình: sử dụng các camera robot có thể vận hành từ xa và hệ thống truyền hình ảnh trực tuyến. Bác sĩ nhãn khoa có thể điều khiển từ xa các tính năng của camera như xoay và zoom. Camera có độ phân giải cao cho phép bác sĩ nhãn khoa có thể nhìn thấy những chi tiết nhỏ trong mắt bệnh nhân như chuyển động của mắt khi đo vận nhãn ngoài và kích cỡ đồng tử khi khám phản xạ đồng tử. Hệ thống truyền hình trực tuyến cho phép thực hiện các bài khám tương tác với bệnh nhân như đo khúc xạ chủ quan.

3. Quản trị vận hành: Toàn bộ hệ thống bao gồm nền tảng y tế từ xa, server DICOM và các thiết bị khám bệnh trực tuyến được tích hợp. Các dữ liệu định danh bệnh nhân và dữ liệu khám bệnh sẽ được kết nối trên server. Tương tự, dữ liệu khám bệnh thu nhận từ các thiết bị ngoại vi có thể được lưu trữ trên server để bác sĩ nhãn khoa tại trạm trung tâm có thể truy cập và xem lại.

4. Các thiết bị y tế được kết nối trong một hệ thống đóng. Trạm y tế từ xa ngoại vi với các trạm trung tâm của bác sĩ nhãn khoa được kết nối với nhau trong một hệ thống kín. Một số thiết bị y tế cũng có thể được vận hành từ xa như máy đo khúc xạ điện tử và màn hình đo thị lực.

QUY TRÌNH VẬN HÀNH

- PCP truy cập hệ thống để gửi yêu cầu khám mắt từ xa cho bệnh nhân, nếu bệnh nhân đáp ứng các tiêu chuẩn đầu vào, lượt khám sẽ được lên lịch tại trạm ngoại vi gần bệnh nhân nhất.

- Tại trạm ngoại vi, các y tá và kỹ thuật viên sẽ thực hiện quy trình khám bệnh đã được thiết kế và đào tạo từ trước. Những phép đo được thực hiện bao gồm: đo thị lực, đo khúc xạ tự động, chụp ảnh đèn khe tiền phòng mắt, chụp võng mạc không dùng thuốc giãn đồng tử và đo nhãn áp bằng khí.

- Bác sĩ nhãn khoa tại trạm trung tâm sẽ đánh giá những kết quả này ngay lập tức sau khi thu thập thông tin. Tất cả thông tin lâm sàng được hiển thị trên các màn hình tại trạm trung tâm. Mỗi trạm được trang bị 3 màn hình nên các bác sĩ nhãn khoa có thể nhìn thấy cùng lúc video truyền hình trực tuyến và các dữ liệu lâm sàng thu nhận theo thời gian thực như đo nhãn áp và ảnh chụp mắt. Vì hệ thống truyền hình sử dụng các camera robot độ phân giải cao nên bác sĩ nhãn khoa có thể tiến hành đo khúc xạ và các phép đo khác như khám mí mắt, kiểm tra vận nhãn ngoài và phản xạ đồng tử theo thời gian thực. Bác sĩ có thể điều khiển từ xa máy đo khúc xạ điện tử và màn hình đo thị lực để xác định liệu bệnh nhân có cần mang kính điều chỉnh không và hiệu quả của loại tròng kính được kê toa cho bệnh nhân.

- Bác sĩ nhãn khoa sẽ làm một báo cáo sau khám bệnh gửi về PCP. Báo cáo mô tả các kết quả lâm sàng, đưa ra kết quả chẩn đoán và những khuyến cáo lâm sàng. PCP sẽ dựa trên những khuyến cáo này để điều trị các tình trạng có thể thực hiện tại tuyến y tế cơ sở như tật khúc xạ, lẹo, viêm bờ mi và khô mắt nhẹ. Nếu bệnh nhân cần đeo kính điều chỉnh, họ sẽ được cung cấp miễn phí trong dự án này. Ngược lại, những tình trạng nặng hơn sẽ được giải quyết chuyển tuyến sớm, bệnh nhân sẽ được ưu tiên để hẹn khám trực tiếp với bác sĩ nhãn khoa.

- Như vậy trong mô hình này, PCP sẽ chịu trách nhiệm cho quyết định dựa trên sự hỗ trợ của bác sĩ nhãn khoa. Trong quá trình khám tại trạm y tế từ xa, cả y tá và bác sĩ nhãn khoa đều không được phép cung cấp chẩn đoán hoặc điều trị trực tiếp đến bệnh nhân.

KẾT LUẬN

Với sự hỗ trợ của y tế từ xa, các PCP đã giải quyết được hơn hai phần ba những vấn đề thị giác của bệnh nhân ngay tại tuyến cơ sở. Trong đó tật khúc xạ là tình trạng có tỉ lệ xử lý thành công cao nhất, góp phần làm giảm số lượng chuyển tuyến lên bệnh viện chuyên khoa. Khám nhãn khoa từ xa tại trung tâm y tế cơ sở là một phần trong nỗ lực chăm sóc thị lực cho người dân, nâng cao sức khỏe cộng đồng. Mô hình này còn giúp sử dụng hiệu quả công suất và năng lực chuyên môn của các trung tâm chuyên khoa, giảm quá tải và thời gian chờ đợi khi bệnh nhân chuyển tuyến.